کتاب‌ها نه تنها حامل تحولات علمی هستند، بلکه حامل تحولات اجتماعی نیز هستند/خود نهضت و انقلاب اسلامی نیز با اعلامیه‌های مکتوب یک مرجع تقلید آغاز شد و پیش رفت و فقه و تحول فقه شیعه نیز مرهون کتابت است

نه تنها در بحث نظریات علمی کتاب حامل آنهاست و کتاب الکترونیک امروز حامل آنهاست تحولات اجتماعی هم همین‌طور است. مثال از خودمان بزنیم، تحول اجتماعی در ایران در زمان مشروطه چطور بدست آمد؟ از کتاب و از عالِمان شروع شد. کتابی که مرحوم نائینی نوشت کتاب «تنبیه‌الامه» اگر این کتاب نبود شما ببینید مرحوم نائینی یک ورق جدیدی در فقه سیاسی زده است، در کنار مرحوم آخوند و دیگران خیلی مساله مهمی است که حکومت دینی را به آن بیانی که مرحوم نائینی دارد روی رای مردم، انتخابات، چنین چیزی نبود در ذهن و در اوراق فقهی ما چنین مباحثی نبود. یک عالم بزرگ، یک اندیشمند نظریه مهم مطرح می‌کند و آن نظریه مبنای یک انقلاب و یک تحول در ایران می‌شود که انقلاب مشروطه شد. انقلاب مشروطه یک تغییرات بزرگی را ایجاد کرد، مجلس شورای ملی آن زمان را بوجود آورد، انتخابات و رای را درست کرد. البته بعد خیلی سالم باقی نماند صدمات خیلی زیادی خورد، به آن کاری ندارم. خودِ انقلاب اسلامی چطور ایجاد شد، از کجا؟ این انقلاب ما این نهضت اسلامی ما از یک مکتوب کوچک، یک اعلامیه یک عالِم، یک اعلامیه یک مرجع تقلید، یک صفحه بود. اعلامیه‌ها آغاز تحرک بود، به عنوان نظر آن مرجع، فتوای آن مرجع، هر چه که بود یک ورق کاغذ تحت عنوان اعلامیه روی دیوار می‌چسباندند، حال آنجا تابلوی اعلانات هم آن زمان نبود، هر کجا دیوار خالی بود می‌چسباندند یا میان مردم پخش می‌کردند، گوش می‌کردند یا یک نواری بود مردم گوش می‌کردند. این کتابت بود که یک حرکت و یک نهضت را آغاز کرد و بعد هم امام آمد یک نظریه‌ای را مطرح کرد که آن نظریه در درس خارج فقه یکی از آنها در نجف مطرح کرد به یک جزوه و کتاب تحت عنوان حکومت اسلامی تبدیل شد و یک نظریه نویی شد، این نظریه از همین کتاب شروع شد. بسیاری از فقها، اندیشمندان در همین تهران در سال 55 و 56 جلسه‌ای بود از عده‌ای از فقهای روشنفکر، گاهی من به مناسبتی در پایان جلسه‌شان شرکت می‌کردم اصلا بحث این بود که اگر روزی انقلاب شود، انقلاب پیروز شود سال 55 و سال 56 خیلی به ذهن نمی‌آمد که به این زودی‌ها انقلاب شود. حکومت ما چیست؟ می‌خواهیم چه نوع حکومتی داشته باشیم؟ رای مردم چقدر دخالت دارد، مبانی فقهی چقدر دخالت دارد، معنی حکومت اسلامی چیست، معنی جمهوری اسلامی چیست؟ همه اینها بحث شده است. می‌خواهم بگویم منشاء بسیاری از تحولات سیاسی بزرگ دنیا ریشه آن به یک نظریه‌ای برمی‌گردد که آ‌ن نظریه در یک کتابی مکتوب شده بعد نقد شده بعد بالا و پایین شده، فقه ما چگونه تکامل پیدا کرده است؟ فقه ما از آن دوران گذشته از مرحوم شیخ مفید، شیخ طوسی، همه علما و بزرگان بیاید، این حرکت فقه ما در این کتابهاست، این تحول فقه ما در این کتابهاست. البته امروز این کتاب سایبری هم الان در اختیار ماست و همه آنها می‌تواند داخل این بیاید مهم نیست. فرق نمی‌کند بحث ظرف نیست بحث این است که کسی باید بیاندیشد و این اندیشه او باید روی یک صحیفه بیاید حالا آن صحیفه کاغذ یا پوست آهو یا فضای مجازی است به هر حال فرق نمی‌کند، کار عظیم و بزرگ در دنیا اینطور انجام می‌گیرد و به این صورت تحول انجام گرفت.